Zaparcia u dzieci stanowią częsty problem i są jedną z głównych przyczyn, dla których zgłaszają się rodzice z dzieckiem do pediatry lub chirurga dziecięcego.
Zaparcia, to zaburzenia czynnościowe polegające na oddawaniu stolca w odstępach dłuższych niż 3 dni i dolegliwości z tym związane. Sporadycznie, u niektórych dzieci można zaakceptować rzadsze oddawanie stolca (np. u noworodka/ niemowlęcia żywionego pokarmem matki nawet 1 x na tydzień), pod warunkiem jednak, że dziecko ma prawidłowe łaknienie, prawidłowo przybiera na masie, a sam akt defekacji (wypróżnienie) nie sprawia dziecku dolegliwości.
W definicji zaparcia mieści się także utrudnione, wymagające nadmiernego wysiłku wypróżnienie, ponadto niepełne wypróżnienie, powodujące u dziecka dyskomfort i odczucie zalegającego stolca w odbytnicy.
Podsumowując, zaparcia to nie tylko zbyt rzadkie oddawanie stolca, ale również oddawanie stolca o nieprawidłowej konsystencji, objętości jak i zaburzenia w samym mechanicznie defekacji: utrudnione oddawanie stolca, oddawanie „ na raty” w małych objętością, czy tez wstrzymywanie.
Zaparcia dzielimy na tzw. nawykowe (czynnościowe) i zaparcia spowodowane przez choroby organiczne (wady wrodzone, choroby samego jelita lub układu nerwowego, odpowiedzialnego za regulacje pracy przewodu pokarmowego). Większość zaparć u dzieci to zaparcia nawykowe (95 %).
Największe znaczenie maja tu czynniki środowiskowe, ale również obserwuje się pewien udział czynników genetycznych i/lub innych schorzeń ogólnych, niezwiązanych bezpośrednio z chorobą jelit.
Czynniki środowiskowe to:
• nieprawidłowa dieta
• nieprawidłowy styl życia (mała aktywność fizyczna)
• nieprawidłowe nawyki związane z aktem defekacji
Pod pojęciem nieprawidłowej diety rozumiemy brak odpowiedniego dopasowania diety do wieku dziecka i jego aktywności fizycznej. Podczas karmienia noworodka/ niemowlęcia mlekiem matki głównym czynnikiem stymulującym do częstego oddawania stolca jest cukier mleczny (laktoza) oraz inne unikalne składowe, zapewniające odpowiednią florę jelitową (przeciwciała i bakterie zawarte w mleku matki). U starszych dzieci głównym składnikiem pokarmów zapewniającym prawidłowa pracę jelit i łatwość wypróżnień są cukry i błonnik, pochodzące z owoców i warzyw.
Najczęstsze błędy żywieniowe popełniane u małych dzieci do 2-go roku życia:
• nieuzasadniona rezygnacja z karmienia piersią i stosowanie mieszanek sztucznych
• u noworodków i niemowląt karmionych sztucznie zbyt mała podaż płynów
• u niemowląt w drugim półroczu życia i małych dzieci w drugim roku życia zbyt mała ilość w diecie owoców i warzyw (błonnika).
• zastępowanie surowych owoców dosładzanymi sokami
• karmienie nocne dzieci powyżej 1 roku życia
• zbyt mała podaż wody, zwłaszcza w okresie letnim
Najczęstsze błędy w karmieniu dzieci powyżej 2-go roku życia:
• nadmiar słodyczy, zwłaszcza z udziałem masy kakaowej (czekolady, batoniki)
• podawanie dziecku w dużej ilości pokarmów mącznych (kleiki ryżowe, kasza manna)
• przewaga w diecie pieczywa z mąki wysokooczyszczonej (pieczywo jasne, pszenne, chleb tostowy)
• zbyt duża podaż pokarmów wysoko przetworzonych (jogurty, słodkie serki homogenizowane, chrupki kukurydziane)
• zbyt mała podaż płynów - wody
• zbyt mała podaż surowych warzyw i owoców ( niedobór błonnika)
• zbyt mała podaż kasz gruboziarnistych (pęczak, kasza jaglana, jęczmienna) i chleba razowego (z mąki pełnoziarnistej, otrębów)
• zbyt mała podaż suszonych owoców (rodzynki, śliwki, figi)
U dzieci starszych dominuje połączenie nieodpowiedniej diety z niewłaściwym stylem życia i ograniczeniem aktywności fizycznej:
• siedzący tryb życia (wielogodzinne zajęcia w szkole, oglądanie telewizji, gry komputerowe)
• brak czasu na odpowiednio skomponowane posiłki, spożywane o regularnej porze. W zamian wysokokaloryczne przekąski, słodycze, fast-foody, słodzone napoje gazowane - spożywane w pośpiechu.
• tzw. podjadanie - jedzenie częste pokarmów wysokoenergetycznych, o małej objętości, ubogich w błonnik
Inne przyczyny środowiskowe oraz spowodowane chorobami podstawowymi:
• długotrwałe unieruchomienie (złamania, pobyt w szpitalu, długa podróż połączona z małym spożyciem płynów)
• szereg leków i preparatów leczniczych (leki przeciwbólowe z grupy tzw. niesterydowych leków przeciwzapalnych, leki rozkurczowe, hamujące perystaltykę, psychotropowe, przeciwdepresyjne, przeciwkaszlowe z zawartością kodeiny, żelazo, nadmiar witaminy D)
• brak czasu na pójście do toalety i wypróżnienie (zaabsorbowanie zabawa, telewizja, grami komputerowymi)
• nieodpowiednie warunki higieniczne w toalecie (brudna toaleta, nadmierny hałas, brak możliwości zamknięcia drzwi do toalety, brak intymności - lęk przed podglądaniem przez rówieśników, pośpiech, mała ilość dostępnych toalet w krótkim czasie przerwy pomiędzy lekcjami)
• ciężkie schorzenia neurologiczne, mózgowe porażenie dziecięce, przebyte operacje mózgu, wrodzone wady układu mięśniowo- szkieletowego uniemożliwiające samodzielne chodzenie
Krytyczny okres dla pojawienia się zaparć nawykowych to drugi i trzeci rok życia, który zbiega się z nauką oddawania stolca, przejściem z diety mlecznej na pełną, z udziałem warzyw i owoców oraz wyrobieniem odpowiednich nawyków higienicznych.
Prawidłowe kształtowanie odruchów świadomej kontroli nad procesami mikcji i defekacji powinno następować już w drugim roku życia. Dziecko powinno być sadzane na nocniku lub toalecie po większych posiłkach, kiedy naturalne odruchy z przewodu pokarmowego stymulują nas do oddania stolca. Bardzo ważna jest prawidłowa pozycja na nocniku, a zwłaszcza toalecie. Dziecko powinno siedzieć wygodnie, z podpartymi nogami na stołeczku, na nakładce, aby nie „wpadać” do toalety. Podobnie, jeśli większe dzieci (3-latki, lub starsze)preferują nocnik, to powinien być od wyższy.
Objawy zaparć:
• wypróżnienia. powyżej 3 dni lub dłużej
• twarde, suche, „bobkowe” stolce
• początkowy fragment stolca twardy, o bardzo dużej średnicy
• ból podczas wypróżniania
• towarzyszący dyskomfort u dziecka, spadek apetytu, wzdęcie brzucha, apatia
• unikanie wypróżnień przez dziecko, chowanie się, zaciskanie pośladków
• pobrudzanie pampersa lub bielizny
• często „świeża” krew w stolca
Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów przewlekłych zaparć jest pobrudzanie bielizny lub pampersów pomiędzy defekacjami. Wynika to z zablokowania końcowego odcinka jelita grubego przez zalegające masy stolca, co upośledza wchłanianie wody i kolejne porcje stolca luźnego przeciskają się pomiędzy ścianą jelita, a twardymi masami stolca. Ponadto rozluźnieniu ulega zwieracz odbytu, co dodatkowo sprzyja wyciekowi stolca.
Przed planowana wizyta u lekarza rodzice powinni się przygotować, aby móc odpowiedzieć na kilka podstawowych pytań:
• czy po porodzie dziecko oddało pierwszy stolec tzw. smółkę w ciągu pierwszych 24 godz.
• ile razy dziennie wypróżniało się w pierwszych tygodniach i miesiącach życia; jak wyglądały stolce
• kiedy po raz pierwszy pojawiły się zaparcia
• czy występuje brudzenie
• czy pojawia się krew w stolcu
• jak dziecko przybiera na masie
• czy dziecko wypróżnia się z wysiłkiem, czy problemom zaparciowym nie towarzyszy dodatkowo nietrzymanie moczu (moczenie dzienne, nocne)
• jak wygląda dieta dziecka
• czy dziecko zażywa przewlekłe leki: jakie
Bardzo ważne również jest leczenie dietą, odpowiednie picie płynów we właściwej ilości, regularne i porcjami co zwiększa nawodnienie stolca i poprawia problemy z zaparciami. Odpowiednia dieta ustalana jest indywidualnie przez specjalistów.
